TARMAKBİR Genel Sekreteri M. Selami İleri, bu sayıdaki köşesinde ”Tarım makinelerinde yeni dönemin anahtar kelimeleri: Tedarik zinciri, hammadde fiyatları, nakliye, döviz kurları, yeni güvenlik yönetmeliği” konusunun üçüncü bölümünü kaleme aldı.
Yazı dizimizin bu üçüncü ve son bölümünde iç pazardaki güncel duruma ve sektörel dış ticarete bir göz atacağız. Hatırlanacağı üzere yeni dönemin parametreleri kapsamında yazı dizimizin ilkinde hammadde ve ara malına erişim zorluğuna ve olağanüstü fiyat artışlarına değinmiş ve ardından enerji maliyetleri, döviz kurları, nakliye ve yeni güvenlik yönetmeliğine dair konuları ele almıştık.
İç pazarda güncel durum
Traktörde 2021 yılı Ocak–Ekim döneminde trafiğe çıkan (tescili yapılan) traktör sayısı, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 38,7 artmıştır. 50.393 adet (2020 ve 2021 model) traktörün tescil edildiği bu dönemde son 5 yılın ortalaması dikkate alındığında değişim yüzde 20,2 olmuştur. Önümüzdeki aylar için yatırım planı olan çiftçilerin yüksek enflasyon/ düşük reel yatırım araçları beklentisi nedeniyle alımlarını öne çekmeleri, ikinci elde çok az sayıda model yılı yeni araçların bulunması traktöre olan talebi pozitif yönde etkilerken, temmuz ayı itibariyle yürülüğe giren yeni güvenlik mevzuatının sebep olduğu planlama ve üretime geçiş sıkıntıları ile tedarik zincirinde yaşanan sıkıntılar/ gecikmeler arzın daha fazla olmasını engellemiştir.
Ekipman kısmında ise 2020 sezonu ve ardından 2021 yılının ilk çeyreği son derece canlı geçmiştir. Nitekim Eylül 2020–Mart 2021 döneminde TÜİK üretim endeksi ortalaması 147 gibi rekor bir seviyeye ulamıştır. 2019 yılı ortalamasının 70 puan olduğu dikkate alınırsa değişimin büyüklüğü çok daha net anlaşılabilir. Mart ayından itibaren kurak geçen sonbahar ve kış sezonu nedeniyle özellikle kuru tarım yapmak (Hububat alanlarımızın %78’i kıraçtır.) zorunda kalan çiftçi gelirlerinde önemli bir düşüş yaşanması tarım makinelerini ve özellikle ekipman satışlarını olumsuz yönde etkilemiştir. Geçen yılın 4. ayından itibaren sürekli artan (mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış) TÜİK üretim endeksi, 2021 yılında dalgalı ve azalan bir seyir izlemektedir. Aralık ayını 170,3 gibi rekor bir seviyeyle kapatan üretim endeksinin 2021 yılının ilk 10 ayındaki ortalaması 140,1 olmuştur. Endekste ilk 10 itibarariyle gelişim ise 2020 yılına göre yüzde 46 olmuştur. Güncel durumda üretimin artması, döviz kurlarında yaşanan olağanüstü artışlar ve daha da önemlisi belirsizlikler, yatırım planı olan çiftçilerin ekonomide yaşanan gelişmeler nedeniyle alımlarını öne çekmeleri, tedarik zincirindeki kırılganlıklar, hammadde, enerji ve diğer girdi fiyatlarındaki olağanüstü artışlar ve ithalatın bir önceki yıla göre neredeyse iki katına ulaşması iç pazarın önemli parametreleri arasındadır.
Diğer yandan, bahsi geçen bu parametreler kısmen de olsa tarım makineleri fiyatlarına yansımış durumdadır. Tabii, döviz kurlarının üretim maliyetlerine olan etkisi, kuşkusuz ürün bazında değişkenlik gösterecek bir konudur. Hammadde, enerji, işçilik gibi girdi maliyetlerinin yanı sıra firmaların genel pazarlama stratejisi, fiyatlandırma politikaları, ürüne özel stratejiler, genel pazar durumu, stok miktarı, model yılı vb. diğer etkenler de satış fiyatını biçimlendirmektedir. Bu yüzden aynı firmanın ürettiği ürünler arasında bile farklı fiyat artış oranları söz konusu olabilmektedir. Döviz kurlarının gün içinde bile oldukça değişkenlik göstermesi, sağlıklı bir analiz yapılmasının, referans alınacak değerlerin belirlenmesinin önünde ciddi bir engeldir. Nitekim 13 Aralık 2021 itibariyle Türkiye’de dolar kurundaki son bir aylık değişim yüzde 42 seviyesindedir. Bununla birlikte bir referans olması bakımından 2021/2020 dönemindeki fiyat değişimlerinin ekim ayı itibariyle yüzde 40–60 seviyesinde olduğu hususu dikkate alınabilir.
Buna göre bazı ürün gruplarında girdi maliyetleri ile kur farkının tamamen satış fiyatlarına yansıtılmadığı, başta enerji olmak üzere girdi maliyetlerindeki ve kurdaki artışın sebep olduğu esas artışın birkaç ay içinde fiyat etiketlerinde görülebileceği hususu yaşanması muhtemel bir gelişme olabilir. Bunun yanı sıra asgari ücret başta olmak üzere, personel ücretlerinde yaşanması muhtemel dikkate değer artışlar da yeni dönemin fiyat etiketlerinde karşılık bulacaktır.
Dış Ticaret
Tarım makineleri sektöründe 2021 yılı Ocak–Kasım dönemi ihracatımız, 2020 yılı seviyesine göre yüzde 29,4 artmış ve 1 milyar 181 milyon dolar seviyesine yükselmiştir. Dış ticaret dengesinde ise 2021 yılı Ocak–Eylül döneminde ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 160 olup bu dönemdeki tarım makinaları ithalatı bir önceki yıla göre yüzde 94 artmış ve 671 milyon dolara ulaşmıştır. Kilogram başına ihracat değerimiz 4,6 dolar seviyesindedir. İhracatımızda ülke sıralaması ABD, Özbekistan, İtalya, Azerbaycan, Irak, Rusya, Sudan, Fransa, Sırbistan ve Romanya şeklinde olmuştur.
2019 yılında ilk kez 1 milyar dolar barajını aşan ve dünya sıralamasında 16. sıraya yükselen tarım makinaları endüstrimiz 2020 sıralamasında 15. sıraya yükselmiştir. Sektör olarak 2021 yılı hedefimiz ise 1 milyar 400 milyon dolara ulaşmaktır.
