Silaj silo yönetimi: Sıcaklığı hisset

Silaj silosunun düzgün şekilde hazırlanıp sıkıştırılması için ciddi çaba harcamak gerekiyor. Peki, sıra silodan yem almaya geldiğinde, ön cephede kalan silajın bozulmasını engellemek için nasıl hareket etmeli? Almanya’da Göttingen Üniversitesi tarafından yürütülen bir çalışmada, silodan silaj alma işleminin ısı üzerinde nasıl etki yarattığı araştırıldı.

Birleşik Krallık’ta, hayvan yemi ve biyogaz tesis yakıtı olarak kullanılmak üzere, 2019’da yaklaşık 229.000 hektar alanda mısır yetiştirilirken, Almanya’da 2,25 milyon hektar gibi muazzam bir seviyeye ulaşıldı. Mahsulün değerini koruyabilmek için siloda gerektiği gibi sıkıştırma yapmak kilit önem taşıyor. Silo ne kadar iyi sıkıştırılırsa, içeride o kadar az hava kalıyor (bkz. “Hava nüfuz derinliği” tablosu). Bunlar elbette yeni bilgiler değil. Ancak araştırmacılar, silodan silaj alırken farklı ön yükleyici ataşman tiplerinin ne tür etkiler yarattığını da tespit etmek istediler.

Suçlu bulundu: mayalanma

Silaj silosu açıldığında silo yüzeylerine oksijen teması gerçekleşir. Bu oksijenli ortamda mayalar aktive olarak kimyasal açıdan silajın daha kararsız hale gelmesine, ısınmaya başlamasına yol açar. En kötü olasılık gerçekleşirse, silonun tamamı bozulabilir. Ancak, işler bu noktaya varmasa bile, ısınma nedeniyle kuru maddenin her bir kilogramında 0,1 MJ NEL (Net Enerji Kaybı) seviyesinde enerji kaybı meydana gelir.

Bir silaj silosunun merkezinde sıcaklık genel olarak 15°C civarındadır. Sıcaklığın 20°C’yi aşması halinde ise silonun fazla ısınmaya başladığı düşünülür. Silo merkezindeki sıcaklığın, dış ortam sıcaklığından pek etkilenmediğini burada belirtelim. Bunun yanında, silonun 40 cm derinliğinde sıcaklık değerinin 5°C’den fazla artması da ısınma işaretidir. Ancak, bunu belirlerken, hasat zamanındaki dış ortam sıcaklığı da hesaba katılmalıdır. Hasat sıcak bir günde yapılmışsa, silo merkezindeki sıcaklık değeri normalden daha yüksek olabilecektir. Büyük, iyi sıkıştırılmış silaj silolarında, bu sıcaklığın sonradan dışarı kaçabileceği tek yer silo yüzeyidir. Bu tip durumlarda silo sıcaklığı normalden yüksek görünebilmekle ve zaman zaman 20°C’yi aşabilmekle birlikte, oksijen girişi ve maya solunumu yüzünden ısınmanın gerçekleştiğini düşünmek için bu yeterli değildir. Hasat sonrasında malzemenin yeterince soğuma fırsatını bulamamış olması da buna yol açmış olabilir. Silo sıcaklığının giderek arttığını gösteren bir işaret bulunmadığı sürece, panik yapmak için neden yoktur.

Silodan silaj alımının etkisi

Isınma, siloya oksijen girişi nedeniyle gerçekleştiği için silajın silodan alınma şekline bağlı olarak büyük etkiler gözlenebilir. Silodan silajı olabildiğince hızlı almak kritik önem taşır ve uzmanlar, haftada dört ila yedi kez, silonun hep aynı noktasından silaj alınmasını önerirler. Kış aylarında, haftada en az 1,0 m derinlikte silaj alınmalı, yaz aylarında ise haftada alınan silaj derinliği 2,0 ila 2,5 m’ye kadar çıkarılmalıdır.

Silajın silodan bir parmaklı silaj kesme kovasıyla [shear grab] ya da başka bir yükleyici ataşmanıyla alınmasının silo sıcaklığı üzerinde yarattığı etkiler, bugüne dek pek fazla araştırılmış bir konu değil. Sadece, genel olarak, kesme işleminin olabildiğince düzgün ve net çizgilerle yapılması önerilmekte. Almanya’da Göttingen Üniversitesinin geçtiğimiz dönemde yürüttüğü bir çalışmada ise, yüksek lisans öğrencisi Jan-Christoph Worthmann, dört farklı ön yükleyici ataşman tipinin silaj ısınması üzerindeki etkilerini inceledi:

• Saphir GS20 parmaklı kova [bucket grab], 2,00 m genişlik
• Saphir SSE178 silaj kesme kovası [shear bucket], 1,78 m genişlik
• Saphir SSZE178 parmaklı silaj kesme kovası [shear grab], 1,78 m genişlik
• Genel amaçlı kova, 2,40 m genişlik

Bu dört ataşmanın tümü, 180 hp gücünde bir yükleyici kullanılarak, Aşağı Saksonya bölgesindeki 500 kW kapasiteli bir biyogaz tesisinde test edildi.

Testler nasıl yapıldı?

Yapılması gereken ilk iş, bir çubuk termometre kullanarak, üç farklı derinlikte (10 cm, 20 cm ve 50 cm) silaj sıcaklığının ölçülmesiydi. Dış ortam sıcaklık ve nem değerlerinin yaratabileceği önemli etkilerin ölçümlerde hesaba katılabilmesi için, silonun tepesine bir veri kaydedici yerleştirildi. Testler, Haziran ayında 18 gün boyunca, her sabah saat 9.00’da gerçekleştirildi. Böylece, doğrudan güneş ışığının yol açacağı etkilerin devre dışı kalması sağlandı. Testlerin başlangıcında silo yüzeyi düzleştirildi ve silo, her biri 2,5 m genişliğinde dört bölüme ayrılacak şekilde, kırmızı boya ile işaretlendi. Ardından, bu dört bölümün her biri de üçer bloğa ayrıldı. Test bölümleri, fotoğrafta da görüldüğü gibi, silo tepesinden en az 1,50 m aşağıda ve zeminden en az 2,0 m yukarıda yer alıyordu.

Yoğunluk ve silo merkez sıcaklığı değerlerinin belirlenmesinde ise her bir blok dokuz bölgeye ayrıldı. Böylece her gün 27 farklı ölçüm yapılmış oldu ve dört ataşman tipi ile üç farklı konum için toplamda 108 farklı konumda silo merkez sıcaklığı ölçüldü.

Günler arasındaki sıcaklık değişimlerini belirlemek için, ölçümler, silodan silaj alınmasından iki saat sonra ve üç gün arka arkaya yapıldı.

Mükemmel sıkıştırma

Silo yoğunluk ölçümlerinde 243 kg DM/m³ ile 294 kg DM/m³ arasında değişen sonuçlar elde edildi ve ortalama değer 272 kg DM/m³ olarak belirlendi. Özellikle silonun taban kısmında 283 kg DM/m³ gibi gayet iyi bir sıkıştırma değeri mevcuttu. Yoğunluk değeri orta bölümde 276 kg DM/m³, üst bölümde ise 256 kg DM/m³ olarak ölçüldü.

Dokuz günlük testler süresinde gündüz sıcaklık değerleri 15,9°C ile 20,5°C arasında değişti. Silo yüzeyinin 10 cm altındaki sıcaklık değeri, silodan silaj alınır alınmaz, bir termal görüntüleme kamerası kullanılarak ölçüldü. Her üç test bölümünde de 16°C ile 17°C arasında sonuçlar ölçüldü. Silaj kesilen yüzeyin sıcaklığı, takip eden üç gün boyunca yükseldi. Üçüncü test dizisinde de ilk test dizisi ile aynı sıcaklık artış eğilimi gözlendi. Her üç test dizisinde de silaj alınmasından hemen sonra, kesilmeyen silo yüzeyinde ölçülen sıcaklık değerleri, takip eden günlere göre daha yüksekti. Kesilmeyen silo yüzeyindeki sıcaklıkla dış ortam sıcaklığı arasında doğrudan bir ilişki tespit edilmedi.

Silo merkezinde sıcaklık değerleri

Çubuk termometre kullanılarak, 10 cm, 20 cm ve 50 cm derinlikte silo sıcaklık değerleri ölçüldü. Bu ölçümlerin oluşturduğu sıcaklık eğrileri, söz konusu derinliklerde ısınmanın meydana gelip gelmediğini ortaya koyacaktı. Kestirmeden ifade edecek olursak, yükleyici ataşmanlarının hiçbiri, siloda ısınmaya yol açmadı. Farklı kova tipleri için oluşturulan sıcaklık eğrileri, birbiriyle neredeyse aynıydı. Örnek olarak, parmaklı kova kullanılan bölümde, silaj alındıktan hemen sonra 10 cm derinlikte ölçülen sıcaklık değeri 27,5°C ile 29,0°C arasında değişti. Takip eden günde, sıcaklık yaklaşık 3°C düşerek ortalama 25,5°C’ye indi ve sonrasında da bu seviyede kaldı. Yirmi cm derinlikte ise silaj alındıktan hemen sonra ölçülen sıcaklık, 10 cm derinlikteki değere göre ortalama 1°C daha yüksek çıktı. Bu derinlikte, sonraki gün sıcaklık yaklaşık 2°C’lik sert bir düşüş sergiledi. Elli cm derinlikteki sıcaklık, 20 cm derinlikteki değere göre yine ortalama 1°C daha yüksekti ve takip eden günde yaklaşık 1°C düştü. Sonrasında ise kayda değer bir düşüş gözlenmedi.

2018 hasadına ait sonuçlar

Elde edilen bu sonuçlar, ilk bakışta, pek çok tarım işletmesinin pratikte karşılaştığı sonuçlardan farklı gibi görünüyor: Oksijenli solunum nedeniyle, silo yüzeyi, merkeze göre daha sıcaktır. Çalışmadaki sonuçların, 2018 yılı Ağustos ayındaki hasat döneminde bölgeyi vuran sıcak hava dalgasından kaynaklandığı düşünülmekte. Silonun çok iyi sıkıştırılmış olmasının da etkisiyle, silo hazırlanırken malzemelerin taşıdığı sıcaklık büyük ölçüde korunmuş ve silo merkezinde, yüzeye göre daha yüksek sıcaklık değerleri ortaya çıkmış olmalı. Bunun yanında, düşük dış ortam sıcaklık değerlerinin 20 cm derinliğe kadar etki etmesi de silaj alındıktan sonraki günlerde meydana gelen sıcaklık düşüşlerini açıklıyor. Bununla birlikte, silaj alındıktan 10 gün sonra yapılan ölçümlerde ilginç bir bulguyla karşılaşıldı. Elli cm derinlikte, 10 gün sonra bile sıcaklık değerleri neredeyse hiç değişmemiş, ancak kesilen silo yüzeyindeki malzeme gevşemişse, 10 cm ve 20 cm derinlikte değişiklikler baş göstermişti. Gevşeyen malzeme, silajın alındığı alanda ve komşu alanlarda 42°C’ye kadar çıkan sıcaklık değerlerine neden olmuştu. Dolayısıyla, gevşek malzemenin silodan mutlaka uzaklaştırılması gerekiyor ve silaj kesme kovası gibi kapalı ataşmanlar, bu konuda parmaklı ataşmanlara göre büyük bir avantaj ortaya koyuyor.

Silo yüzeyinde de karşılaştırmalar yapıldı. Test edilen ataşmanlar arasında, daha düzgün bir yüzey bırakan ve böylece aerobic mikroorganizmaların hücum etmesi için daha az alan bırakan kesme kovaları ve parmaklı kovalar avantajlıydı.

Özet: Bu çalışmada, farklı kova ve silaj kesme ataşman tiplerinin, silaj silolarındaki sıcaklık artışı üzerinde yarattığı etkiler incelendi. Testler için kullanılan silo, son derece iyi sıkıştırılmış olduğu için, hasat sırasında malzemenin taşıdığı sıcaklık halen muhafaza edilmekteydi. Bu ise varsa bile ısınma durumunun tespit edilmesini olanaksız hale getirdi. Bununla birlikte, yapılan ölçümler, gevşek kalan yüzey malzemesinin kısa sürede ısındığını ve silaj kimyasal kararlılığı üzerine olumsuz etki edebildiğini ortaya koydu. Geride düzgün bir yüzey bırakan silaj kesme kovası, bu bakımdan diğer üç ataşmana göre üstünlüğünü kanıtladı.

ÖNEMLİ AYRINTILAR

• Bugüne kadar, ataşman tercihinin silo ısınması veya yüzey bozulması üzerindeki etkilerine dair bilimsel veri bulunmamaktaydı.
• İyi sıkıştırma ve yüksek silo yoğunluğu, silaj alma sırasındaki kusurları telafi edici etkiye sahip.
• Malzemenin sıcak halde istiflenmesi ve iyi sıkıştırılmış, büyük bir silonun oluşturulması durumunda, silonun iç kısmındaki sıcaklık uzun süre muhafaza edilir.

HAVA NÜFUZ DERİNLİĞİ